Arzach-Dialekt / Մեր լյուզվավ

Արցախի Հորովել – Անդրե

Իրիքնակը տյուս ա եկալ,
Տանըս յերա լյուս ա եկալ,
Սoր մին կորե վեր վար անինքյ,
Գյիդա` սրտես հոյս ա եկալ:

Հո ըրա, հո, ապան մատաղ,
Ապուն դալու կուճուր հոտաղ,
Հո ըրա, հո, հո հո, հո, հո, հո:

Հըռնե ապան մենակ ա իլալ,
Դարդը սըրտեն տենակ ա իլալ,
Էտ հո՞ւնց բյուրդան բոյ քըշեցեր`
Դարդը սըրտես դեն քըշեցեր:

Էն հինգ խոխեն մեծը տուվ ես,
Կըլխըտակես պերցը տու վես,
Էսքան զուլում դարդին մաչին`
Դըլվես կաղնած քերծը տու վես:
Հո արա, հո, ապան մատաղ,
Ապուն դալուն կուճուր հոտաղ:
Հո արա, հո, հո, հո, հո, հո, հո:

Իրիքնակը մար կփռնե ,
Սարեն քամեն պար կփռնե:
Տոն կքինանք եզնխարնը
Հանդեն թողած օրեն դառնը:

Հո արա, հո, ապան մատաղ,
Ապուն դալուն կուճիր հոտաղ:
Հո արա, հո, հո, հո, հո, հո, հո:
Քշերհանավ պեն չըմ կերալ,
Չանթեն մաչին հացընք պերալ:
Թաթախ կանինք ճիրին մաչին,
Փրթուշ կանինք ախպերվաչի :

Ճուվարան կանե հետես ապեն,
Կախ կտա էն լծեն կապեն:
Վեր իմ բալան նստե մաչին,
Ասե հո, հո, հումար լաչին:

Ծերքետ ճպատը ճապկե յա ,
Կամաց թխե եզանը:
Բուրդան մաշկեն ցավ կտա,
Էտ ա պահում խեզանը:

Erklärungen zum Lied:
Իրիքնակ – արեգակ (արցախի բարբառ)
Սօր – էսօր, այսօր
Կուճուր – պուճուր, փոքրիկ:
Տենակ – դանակ
Հո՞ւնց – ո՞նց, ինչպե՞ս:
Խոխա – երեխա
Պերց – բարձ:
Զուլում – աղետ
Քերծ – ժայռ, վեմ:
Մար կփռնե – մայր է մտնում:
Քշերհանավ – գիշերով:
Չանթա – պայուսակ, ուսապարկ (բրբռ.):
Մաչեն – միջին, մեջ:
Ճիր – (կամ ճյուր) ջուր:
Փրթուշ – բրդուճ:
Ախպերվաչի – ախպերավարի, եղբայրաբար:
Ճուվարան – կողով:
Ճըպատ – ճիպոտ:
Ճապկե – ճապուկ, ճկուն:
Թխել – խփել:
Խեզան – հավանաբար խազինա՝ տուն ու տեղ իմաստով:

Եկ Քինինք ԱՐՑԱԽ – Արթուր Խաչենց

Եկ քինինք Արցախ, Վէր Խմինք էն Ճիրան,
Թող Սրտդ հուվանա` Վեր Ցավես տմանա…
Եկ քինինք Արցախ, Խմինք էն Ճիրան,
Սրտդ հուվանա` Ցավես տմանա… (2x)
Հյուրա հարկավեր էն ցավը, Վեր հինգեր չկա,
Մեզ ա հարկավեր էն ցավը, Վեր հինգեր չկա,
Ձեզ ա հարկավեր էն ցավը, Վեր հինգեր չկա,
Քեզ ա հարկավեր էն ցավը, Վեր հինգեր չկա…
Եկ քինինք Արցախ, Խմինք էն Ճիրան,
Սրտդ հուվանա` Ցավես տմանա… (2x)
Եկ քինինք Արցախ, Հադրութ կուրցրած
Սըրտս խռաված, Շուշիս թլանած… (2x)
Հուվա տարալ խաղը վէր էլ յանի վըղ չկա,
Հուվա կերալ հացդ, փառքդ էլ պահող չկա,
Հյուրա հայը աշխարհքումս, էլ կռվող չկա,
Հյուրա հարկավեր էլ վըղը վէր ապրող չկա…
Եկ քինինք Արցախ, Խմինք էն Ճիրան,
Սրտդ հուվանա` Ցավես տմանա…
Խանձած բաղս քանդած թաղս
Մուկուլմանդիր կապից տանս,
Խոխա-ըրախա թոթ թափել չկա,
Չադիրն էլ թա ինի էլ փռնող չկա…
Եկ քինինք Արցախ, Խմինք էն Ճիրան,
Սրտս հուվանա` Ցավես տմանա… (2x)
Եկ քինինք Արցախ Դեդոն քեզ մատաղ,
Հաղթե ահ ու վախ… Եկ քինինք Արցախ,
Խմինք էն Ճիրան, Սրտդ հուվանա` Ցավես տմանա…
Եկ քինինք Արցախ, Խմինք էն Ճիրան,
Սրտդ հուվանա` Ցավես տմանաս…

https://www.facebook.com/reel/1238435837894850

Karen Sevak – Colors of Artsakh

TigranBlog-ՏիգրանԲլոգ

Sprichwörter und Redewendungen / Առածներ և ասածվացքներ

Արջը անտա՛ռումը կաշին մի ծղատի – արջը դեռ անտառում մորթին մի սկսիր բաժանել
Բալքի դյու՛զն ալ տի՛ ա – կյանքի ճիշտն էլ այդ է
Ուրուգյու տյուս կկյաս միկա քաթ ։անինք – իրիկունը դուրս կգաս մի քիչ զրուցենք
Էս փողն հինչքան հաշեվմ անմ, իվիլանմ չի – այս փողն որքան հաշվում չի ավելանում
Խնգարում ըք, բլոգումս պեն ըմ կիրիմ – մի խանգարեք բլոգումս բան եմ գրառում
Գուգլում հինչ ման կյաս ճարմս – Գուգլում ինչ փնտրում գտնում ես

Allgemeiner Einstiegsvokabular /Ընդհանուր բառապաշար

Հինչ կա՞ չկա – Ի՞նչ կա չկա
Հունց ը՞ս – ինչպե՞ս ես
Շտեղանս կյամ – որտեղից ես գալիս
Շտեղս քի՞նում կամ քինամ – ուր ես գնում
Գյու՛դըմ չըմ – չգիտեմ
մեր
Լոխ – բոլոր
Բարլիս կամ պարլյուս – բարի լույս
Աքա կամ հաքու – հորաքույր
Բիբի – մորաքույր
Ամի – հորեղբայր
Դայի – քեռի
Տաքիր – ամուսնու եղբայր
Քենի – տիկնոջ քույր
Հաներ – աներ
Զեմքուչ – զոքանչ
Կիսուր – սկեսուր
Պատրոն – կեսրայր
Բաջանաղ – տիկնոջ քրոջ ամուսին
Տյուզնեմ – քաղցած եմ
Պեն – բան
Խոխա – երեխա
Հլևուր – ալևոր
Կուճիր – փոքր կամ պստիկ
Դեդո – պապիկ
Բաբո – տատիկ
Կնեգ – կին
Տոռնը կամ մղակ – դուռ
Խասյաթ – բնավորություն
Միխիլյա կամ Մխելա – շատ
Միկա – քիչ
Մինը – մեկը
Կեշ – գեշ
Լղար կամ մաշված – նիհար
Քաչալ – ճաղատ
Սաղ – առողջ
Սանդր – սանր
Ղեյնը – եղունգ
Ըրմակեն կամ սերուն – կարգին
Դյուզ – ճիշտ
Ստի – այսպիսի
Ընդի – այնպիսի
Լհանդի – հենց այնպես
Հինգիդամ – ինչ իմանամ
Հընգեր – ընկեր
Պա հունց անիմ – Բա ինչ անեմ
Հինչ – ինչ
Հունց – ոնց
Հյուր կամ Հուր – ում
Հու – ով
Շտեղ – որտեղ
Վեր – որ
Հանցու վեր – որպեսզի
Կոզի – թեկուզ

Բնություն / Natur

Վեղ կամ Վըղ – հող
Իրիքնակ – Արև
Լյուսնինգա – լուսին
Ծյոր – ձոր
Ճեղնը – ճյուղ
Տակռե – արմատ
Տիրև – տերև
Տափ – գետին
Ճուր – ջուր
Փադ – փայտ
Ծըմեռնը – ձմեռ
Ամեռնը – ամառ
Շոք – շուք կամ հով տեղ
Զորտցորտ – սառը
Կածկած – շատ տաք
Թքուչի – գոլ
Թոռ – անձրև
Մրչևն, Բրջիմ – մրջյուն
Կյուլ – գայլ
Շոն – շուն
Ճոտ – ճուտ
Ղազ – սագ
Վերցակ – աքլոր
Կուլ – գայլ
Չաղալ – շնագայլ
Օղտը – ուղտ
Միսիրի – հնդկահավ
Ըլբաստրակ – նապաստակ
Օխծը – օձ
Մոկուն – մուկ
Ծուկուն կամ ծյուկուն – ձուկ

Ժամանակ

Վախտ – ժամանակ
Գիրգյամոտ – շաբաթ
Հանգուհունգ – մինչև
Բեջիթ անել – շուտ անել
Կանուխ – շուտ
Կընդըկաթյուկ – մեկ-մեկ
Քյուհնավետ – հնահոտ
Ահետ – այսուհետ
Մհենգ – հիմա
Մհենգի – հենց նոր
Սորե – այսօր
Երեգի – երեկ
Քշերավ – վաղ առավոտյան
Մթեն – մութ
Ցիրեկ – ցերեկ
Սհաթ – ժամացույց
Մին – մեկ
Իրեք – երեք
Հենգ – հինգ
Օխտը – յոթ
Օթ – ութ

Խոհանոց

Փլավքամիչ – քամիչ
Քըթöլ – գդալ
Տէնակ – դանակ
Թուրուն – թոնիր
Պըրինձ – բրինձ
Կինի – գինի
Ծյու – ձու
Յուղուծու – ձվաձեղ
Թօթ – թութ
Հուն – հոն
Սօղան – սոխ
Կընանչի – կանաչի
Տըկօղէն – պնդուկ
Ճըղօպուր – ընկույզ
Գյավալի – սալոր
Շավթալ – դեղձ
Բըրանի կամ կարկաժ կամ բուբուլ – դդում
Սըրկևուլսիրկիվիլ – սերկևիլ
Մըհասուր – մասուր

Բայեր

Թմաշա անել – նայել, դիտել
Հմանչիլ – ամաչել
Կզնվել – ջղայնանալ
Քաթ անել – զրուցել
Քիս ըս – գնում ես
Կյաս ըս – գալիս ես
Թխես ըս – խփում ես
Ես քեզ սիրիս ըմ – ես քեզ սիրում եմ
Հըվըտա՞ս չըս – չե՞ս հավատում
Կենգատ անել – բամբասել
Թարիփ անել – գովել
Լաց ինիլ – լացել
Ուրխանալ – ուրախանալ
Գիդում չում – չգիտեմ
Գիդում ում – գիտեմ
Եշիլ – նայել
Սկանալ – լսել
Շաղվել – սխալվել, մոլորվել
Տըռնըտոռնը ընգել – դռնեդուռ ընկնել
Կըզնըվցընել – ջղայնացնել
Դըրդըհան անել – կիսվել, դարդ պատմել
Պար կյալ – պարել
Եր կենալ – վեր կենալ
Քինալ – գնալ
Իկյալ – գալ
Ճարել – գտնել
Շըրըշուղ անել – փնտրել, հարցուփորձ անել
Ման կյալ – և քայլել, և փնտրել
Տըմանալ – դիմանալ
Քյոմագ անել – օգնել
Կեց տալ – հագցնել
Ղարկել – ուղարկել
Յեր օնել – վերցնել
Դինջանալ – հանգստանալ
Ամալ չի կյամ – չի ստացվում
Ամալ ա կյամ – ստացվում է
Զուրթնանալ – արթնանալ
Ստակալ ա – սատկել է
Անգուջ կալ – լսի

Այլ

Համոթ – ամոթ
Փիյադա – ոտքով
Յըղեցի – Եկեղեցի
Կիրիզմատոն կամ հանգիստարան – գերեզմանոց
Խըբըրբիզա – լրատու
Քըթըփըթի – քչփչոց
Մսլըհաթ – պայմանավորվածություն
Պրտտուս – թառս ու շիտակ
Սմացկուն – դիմացկուն
Պոկ – վիզ
Քյոմագ – օգնություն
Դոխտուր – բժիշկ
Մագազինչիկ – խանութի վաճառող
Ղըլմըղալ – աղմուկ
Պարիկամ – բարեկամ
Հըրսանեք – հարսանիք
Պելի – քավոր
Պիլակեն – քավորակին
Հըրթնաքուր – հարսնաքույր
Ախպեր – եղբայր
Ըխպրակեն – եղբոր կին
Հընըրտղա – աներձագ
Փիչ – վառարան
Հիշտ – հեշտ
Սոտ – սուտ
Տյուս – դուրս
Տուսուտոռնը – ներսուդուրս
Հետան – հետևից
Քամակ – հետ
Նհետ – հետ
Մաշառ – սղոց
Հափուռ – բուռ
Սկի – ոչինչ
Ղատումը – մեկ-մեկ, ոչ հաճախ
Վեչինչ – ոչինչ
Պըրտող – պղտոր
Կյարմուր – կարմիր
Սիպտակ – սպիտակ
Կյապուտ – կապույտ
Մինակ – մենակ
Հլիվոր – ալևոր, ծերունի
Կյանք – աշխարհ
Պիրան – բերան
Պիճուր – փոքր
Ջնղներ – ուսեր
Բաբաթ – նորմալ
Համամ – բաղնիք
Դբներ – կրունկ
Օնջ – ժանգ
Մըկըլմանդիլ – սարդոստայն
Զերթուն – արթուն
Կլոխ – գլուխ
Անջուկ – ականջ
Կեռեք – ատամ
Տմտեմուկ – լինդ
Պերան – բերան
Աշկ – աչք
Օնք – ունք
Ծերք – ձեռք
Վենը – ոտք
Վընաման – ոտնաման
Կըլըկոնձի – գլուխկոնծի
Դըրբըզա – դարպաս
Շեն – գյուղ
Փլիքյան – աստիճաններ, սանդուղք
Ճաղար – կապուտաչյա
Ծմակ – անտառ
Հըղեց – ճանապարհ
Դոնգի – հիմար
Ոտն – հոտ
Յորղան – վերմակ
Մուկլի-մանդլի – սարդոստայն

Խաթանգյազ-գոգաթիակ
հինչ-ինչ
հունցս-ինչպես ես
հունց թա-ինչպես թե
մուկլմանդի-սարդոստայն
ճղուպուր- ընկույզ
ղաշյանգ-գեղեցիկ
ծիծըղոտել-ծիծաղել
տկողեն-տխիլ
մղակ-դուռ
ամի-հորեղբայր
դայի-մորեղբայր
ըռըջան-սկզբից
դյուզա-ճիշտ է
ղեյն-եղունգ
մահրմա-սրբիչ
ըռթունա-առավոտյան
վեղ-հող
օղծը-օձ
խոխա-երեխա
պել-չարաճճի
տյոռնը-դուռ
դաբան-կրունկ
դըռբըզա-դարպաս
թաթարյախնի- շտապ
ժըմաժենք-իրիկնամուտ
լեթված- անամոթ
խզյատակ-վիզ
ճընգըլճոտեր-մանուկներ
ռխկալի-փական
կըզնված- ջղայնացած
ղափաղ-փական

Weitere Quellen:

Արցախի բարբառի բառարան` http://ablog.gratun.am/artsakh-vocabulary/
Լիլիանա Գևորգյան, 9 դասարան` http://Լիլիանա Գևորգյան
Աշոտ Զոզանյան, 11 դասարան` https://ashotzozanyan.wordpress.com/

https://www.facebook.com/reel/2985225021650505